Anarhokapitalizam: kritička bibliografija

Ovde su predstavljeni glavni spisi o anarhokapitalizmu, koji se još može zvati i prirodnim poretkom, privatno-vlasničkom anarhijom, uređenom anarhijom, radikalnim kapitalizmom, privatno-pravno društvo ili društvo bez države. Namera autora nije bila da pruži sveobuhvatan spisak. U stvari, uključeni su samo radovi sa engleskog govornog područja koji su nedavno objavljeni i oni koji su u štampi.

I Marej Rotbard i libertarijanizam

Na vrhu bilo kojeg spiska o anarhokapitlizmu mora stajati ime Mareja Rotbarda (Murray N. Rothbard). Bez Rotbarda ne bi ni bilo anarhokapitalističkog pokreta o kojem bismo mogli govoriti. Njegovo delo je inspirisalo i odredilo mišljenje čak i onih libertarijanaca, poput Nozika (Robert Nozick), na primer, koji su se u značajnoj meri, bilo metodološki, bilo sadržinski, razlikovali od Rotbarda. Čitavo Rotbardovo delo je značajno za problem anarhokapitalizma, ali su od suštinskog značaja sledeći spisi:

Etika slobode (The Ethics of Liberty) predstavlja dosad najobuhvatnije izlaganje i odbranu libertarijanskog pravnog poretka. Oslanjajući se na tradiciju prirodnog prava, Rotbard, u svom aksiomatsko-deduktivnom stilu, objašnjava pojmove ljudskih prava, vlasništva nad sobom (self-ownership), prvobitnog prisvajanja, ugovora, nasilja i kazne. Pokazuje moralnu neopravdanost postojanja države i nudi razarajuća opovrgavanja argumenata istaknutih libertarijanskih zastupnika minimalne države, kao što su Ludvig fon Mizes (Ludwig von Mises), Fridrih A. Hajek (Friedrich August von Hayek), Isaija Berlin (Isaiah Berlin) i Robert Nozik.

U knjizi Za novu slobodu (For A New Liberty) Rotbard primenjuje apstraktne libertarijanske principe da bi rešio aktuelne probleme države blagostanja (welfare-state). Kako bi društvo bez države obezbedilo dobra kao što su obrazovanje, novac, ulice, policija, sudovi, nacionalna odbrana, system osiguranja, zaštita okoline, itd? Ovde se nalaze odgovori.

Moć i tržište (Power and Market) je najobuhvatnija teorijska analiza neefikasnosti i kontraproduktivnih učinaka bilo kog zamislivog oblika uplitanja države u tržište, od kontrole cena, prinudnih kartela, antimonopolskih zakona, izdavanja licenci, tarifa, zakona o dečijem radu, patenata, do bilo kakvog oporezivanja (uključujući i “jedinstveni porez” na zemljište Henrija Džordža (Henry George).

Egalitarizam kao revolt protiv prirode (Egalitarianism As a Revolt Against Nature) je čudesna zbirka Rotbardovih ogleda o filozofskim, ekonomskim i istorijskim aspektima libertarijanizma, kojom su obuhvaćene teme kao što su pitanja rata i revolucije do pokreta za oslobođenje dece i žena. Rotbard pokazuje svoja intelektualna dugovanja kako prema Ludvigu fon Mizesu i austrijskoj školi ekonomije (prakseologiji), tako i Lisenderu Spuneru (Lysander Spooner), Bendžamenu Takeru (Benjamin Tucker) i individualističko-anarhističkoj političkoj filozofiji. Ova zbirka predstavlja najbolji pojedinačni uvod u Rotbarda i njegov libertarijanski istraživački program.

Četvorotmna knjiga Začeti u slobodi (Conceived in Liberty) predstavlja obimnu narativnu istoriju kolonijalne Amerike i ulogu libertarijanskih ideja i pokreta u njoj. Rotbardov majstorski dvotomni rad Austrijsko viđenje istorije ekonomske misli (An Austrian Perspective on the History of Economic Thought) pokazuje razvoj libertarijanske ekonomske i filozofske misli kroz celokupnu intelektualnu istoriju čovečanstva. Jurodivi Rotbard (The Irrepressible Rothbard), pisana tokom poslednje decenije Rotbardovog života, nudi predivne libertarijanske komentare o političkim, društvenim i kulturnim pitanjima.

Džastin Rejmondo (Justin Raimondo) je napisao pronicljivu biografiju: Marej Rotbard: Neprijatelj države (Murray N. Rothbard: An Enemy of the State).

Austro-libertarijansku tradiciju, čiji je začetnik Rotbard, nastavio je Hans-Herman Hope (Hans-Hermann Hoppe). U knjizi Demokratija – lažni Bog (Democracy – The God That Failed), Hope, poredeći monarhiju i demokratiju daje prednost monarhiji, ali kritikuje oba uređenja kao ekonomski neefikasna, zalažući se za prirodni poredak sa konkurencijom zaštitnih agencija i ponuđača osiguranja. On vrši reviziju temeljnih ortodoksnih istorijskih tumačenja i ponovo razmatra glavna pitanja libertarijanske strategije. Ekonomija i etika privatnog vlasništva (The Economics and Ethics of Private Property – drugo, prošireno izdanje izlazi uskoro) sadrži Hopeovu aksiomatsku odbranu principa vlasništva nad sobom i prvobitnog prisvajanja: bilo ko ko bi nudio argumentaciju protiv tih principa, biće uvučen u performativne ili praktičke kontradikcije.

Mit o nacionalnoj odbrani (The Myth of National Defense – u štampi) predstavlja zbirku eseja sa međunarodnog naučnog skupa o odnosu između države i rata i mogućnosti ne-državne odbrane vlasništva: građanska milicija, najamnička vojska, gerila, zaštitne-osiguravajuće agencije, itd.

II Alternativni pristupi anarhokapitalizmu

Sledeći autori dolaze do sličnih zaključaka, ali na različite načine i u drukčijem stilu. Pored Rotbarda i Hopea, koji su svojevrsni zagovornici prirodnog prava i prakseologisti, postoje takođe utilitaristički, deontički, empiristički, istoricistički, pozitivistički i naprosto eklektički zastupnici anarhokapitalizma.

Struktura slobode (The Structure of Liberty) Rendija Barneta (Randy E. Barnett) je izvrsna rasprava o uslovima liberalno-libertarijanskog društva sa stanovišta pravnika i pravnog teoretičara. Barnet, stojeći pod jakim uticajem F.A. Hajeka, za anarhokapitalizam korist termin “policentrični konstitucionalni poredak”.

Dostignuća zakona (The Enterprise of Law) Brusa Bensona (Bruce L. Benson) je najobuhvatnija empirijsko-istorijska studija o anarhkapitalizmu. Benson nudi obilnu empirijsku evidenciju za delotvorno funkcionisanje zakona i poretka stvorenih tržišnom utakmicom. Bensonov nastavak ove studije Služiti i štititi (To Serve and Protect) takođe zavređuje našu preporuku.

Mašinerija slobode (The Machinery of Freedom) Dejvida Fridmana (David D. Friedman) predstavlja primer utilitarističkog zastupanja anarhokapitalizma: oštra, laka za čitanje i sa mnogobrojnim primerima od oblasti obrazovanja do zaštite svojine.

Entoni de Džejsi (Anthony de Jasay) koristi deontički prilaz etičkim problemima. Njegovo pisanje – u knjigama Država (The State), Izbor, ugovor i pristanak (Choice, Contract, Consent) i u izuzetnoj zbirci eseja Protiv politike (Against Politics) – je teorijsko, sa neoklasičnom aromom i ukusom teorije igara. Sjajan kritičar teorije javnog izbora (public choice) i konstitucionalne ekonomije – kao i pojma minarhizma (minarchism).

Tržište za slobodu (The Market for Liberty) Morisa i Linde Tenehil (Morris and Linda Tannehill) ima poseban rendijanski ukus. Međutim, autori argument Ajn Rend (Ayn Rand) u prilog državi koriste da bi podržali suprotan, anarhistički zaključak. Izuzetna je i njihova analiza prilično zanemarenog pitanja funkcionisanja konkurentskih ponuđača zaštitnih usluga (osiguravajućih zavoda, sudija, itd).

III Preteče modernog anarho-kapitalizma

Savremeni anarhokapitalistički intelektualni pokret ima nekoliko izvanrednih prethodnika u 19. i ranom 20. veku. Iako sa ponekim manama – kao što je pitanje zemljišnog vlasništva u tradiciji Herberta Spensera i teorija novca i kamate u tradiciji Spunera i Takera – sledeći naslovi su nezaobilazni i umnogome nenadmašni. (Spisak je hronološki i sistematičan a ne alfabetski.)

Prekretnički članak Gistava de Molinarija (Gustave de Molinari) iz 1849, “Proizvodnja bezbednosti“ (“The Production of Security”), predstavlja verovatno pojedinačno najvažniji doprinos modernoj teoriji anarhokapitalizma. Molinari dokazuje da je monopol loš za potrošače, a da to isto važi i za slučaj monopola na bezbednost. On zahteva konkurenciju u oblasti proizvodnje bezbednosti kao što to vredi i za svaki drugi oblik proizvodnje.

Društvena statika (Social Statics) Herberta Spensera (Herbert Spencer) je izvanredna filozofska rasprava o prirodnom pravu u tradiciji Džona Loka (John Locke). Spenser brani pravo da se ignoriše država. Njegovi Principi etike (Principles of Ethics) takođe zavređuju najveću pažnju.

Oberon Herbert (Auberon Herbert) je Spenserov učenik. U knjizi Ispravno i pogrešno u državnoj prinudi (The Right and Wrong of Compulsion by the State, Herbert spenserovsku ideju jednake slobode razvija do njenog logički konzistentnog anarhokapitalističkog zaključka. Herbert je otac voluntarizma.

Lisender Spuner je bio devetnaestovekovni američki pravnik i teoretičar prava. Niko ko je čitao spis Bez izdaje (“No Treason”), koji je uključen u Čitanje Lisendera Spunera (The Lysander Spooner Reader) više neće na vladu gledati istim očima. Spuner je ideju društvenog ugovora razbio u prah i pepeo.

Sažetu istoriju individualističko-anarhističke misli i bliskih pokreta u devetnaestovekovnoj Americi, sa posebnom pažnjom na Spunera i Bendžamena Takera, nudi knjiga Džejmsa Martina (James J. Martin) Ljudi protiv države (Men Against the State).

Franc Openhajmer (Franz Oppenheimer) je levo-anarhistički nemački sociolog. U knjizi Država (The State) on pravi razliku između ekonomskih (miroljubivih i produktivnih) i političkih (prinudnih i parazitskih) sredstava za sticanje bogatstva, i objašnjava da je država instrument dominacije i eksploatacije.

Albert Nok (Albert J. Nock) je pod uticajem Franca Openhajmera. U knjizi Država, naš neprijatelj (Our Enemy, the State), on obašnjava antidruštvenu, predatorsku prirodu države, i povlači oštru liniju vlade kao dobrovoljno prihvaćenog autoriteta i države. Nok je zatim uticao na Frenka Kodrova (Frank Chodorov), koji će izvršiti uticaj na mladog Mareja Rotbarda. U svojim Izbegličkim esejima (Fugitive Essays), zbirci protržišnih, antidržavnih političkih i ekonomskih komentara, Kodrov napada oporezivanje kao pljačku.

IV Srodni spisi

Iako se direktno ne bave problemom anarho-kapitalizma a njihovi autori nisu radikalni libertarijanci ili su čak ne-libertarijanci, sledeći spisi su od neprocenjivog značaja za produbljeno razumevanje slobode, prirodnog poretka i države.

Knjiga Troškovi rata (The Costs of War) Džona Densona (John V. Denson) je zbirka eseja odabrane grupe libertarijanskih i paleo-konzervativnih naučnika iz različitih branši. Razotkriva agresivnu prirodu države. Verovatno najsnažnija antiratna knjiga ikad napisana. Takođe preporučujemo Densonovu zbirku pod nazivom Preispitivanje predsedničke funkcije (Reassessing the Presidency) o rastu državne moći.

Knjiga Dejvida Gordona (David Gordon) Secesija, država i sloboda (Secession, State, and Liberty) predstavlja zbirku eseja savremenih filozofa, ekonomista i istoričara u odbranu prava na secesiju.

Friedrih A. Hajek, Pravo, zakonodavstvo i sloboda (Law, Legislation, and Liberty, I tom, je značajna studija o “spontanoj” evoluciji prava, koja povlači razliku između prava nasuprot zakonodavstvu i između privatnog i javnog prava.

Knjiga O moći (On Power) Bernara de Žuvenela (Bertrand de Jouvenel) na izvanredan način objašnjava rast državne moći, sa mnogim značajnim uvidima u vezi uloge aristokratije kao branioca slobode i masovne demokratije kao promotera državne moći. U vezi s tim je, i iz istih razloga je preporučujemo, i njegova knjiga Suvrenitet (Sovereignty).

Rasprava o dobrovoljnom ropstvu (The Politics of Obedience) Etijena de La Boesija (Etienne de La Boetie) predstavlja klasični šesnaestovekovni uvid u poreklo državne moći. La Boesi pokazuje da moć države počiva isključivo na javnom “mnenju”. Shodno tome, svaka država može da se sruši u paramarčad – neposredno i bez ikakvog nasilja – naprosto putem veštine promene javnog mnenja.

Sloboda i pravo (Freedom and the Law) Bruna Leonija (Bruno Leoni), je raniji i po nekim mišljenjima superiorniji pokušaj bavljenja sličnim problemima o kojima je raspravljao Hajek. Leoni daje sliku rimskog prava kao stvari koju su otkrile nezavisne sudije a nije nametnuta i ozakonjena od strane centralnog autoriteta – a slično je i sa engleskim običajnim pravom (common law).

Traganje za zajednicom (The Quest for Community) Roberta Nizbeta (Robert Nisbet – prethodno objavljeno pod jasnijim naslovom Zajednica i moć) objašnjava zaštitnu funkciju posrednih društvenih institucija i sklonost države da oslabi i uništi ove institucije kako bi ostvarila potpunu kontrolu nad izolovanim pojedincem.

Časopis za libertarijanske studije – Interdisciplinarna tromesečna revija (The Journal of Libertarian Studies. An Interdisciplinary Quarterly Review), koji je osnovao Marej Rotbard a sada uređuje Hans-Herman Hope, predstavlja nezamenljiv izvor za ozbiljno proučavanje anarhokapitalizma i libertarijansko obrazovanje.

Sledeći članci objavljeni u JLS su u najbližoj vezi sa anarho-kapitalizmom. (Svi se mogu naći na adresi ovog časopisa)

• Anderson, Terry, and P.J. Hill, The American Experiment in Anarcho-Capitalism, 3, 1.
• Barnett, Randy E., Whither “Anarchy? Has Robert Nozick Justified the State?”, 1,1. (Dostupno na Katalaksiji)
• ——, “Toward a Theory of Legal Naturalism”, 2, 2.
• Benson, Bruce L., “Enforcement of Private Property Rights in Primitive Societies”, 9,1.
• —–, “Customary Law with Private Means of Resolving Disputes and Dispensing Justice”, 9,2.
• —–, “Reciprocal Exchange as the Basis for Recognition of Law”, 10, 1.
• —–, “Restitution in Theory and Practice”, 12, 1.
• Block, Walter, “Free Market Transportation: Denationalizing the Roads”, 3, 2.
• —–, “Hayek’s Road to Serfdom”, 12, 2. (Dostupno na “Katalaksiji”)
• Childs, Roy A. Jr., “The Invisible Hand Strikes Back”, 1,1. (Dostupno na Katalaksiji)
• Cuzan, Alfred G., “Do We Ever Really Get Out Of Anarchy?”, 3, 2.
• Davidson, James D., “Note on Anarchy, State, and Utopia”, 1, 4.
• Eshelman, Larry, “Might versus Right”, 12, 1.
• Evers, Williamson M., “Toward a Reformulation of the Law of Contracts”, 1, 1.
• ——, “The Law of Omissions and Neglect of Children”, 2, 1.
• Ferrara, Peter J., “Retribution and Restitution: A Synthesis”, 6, 2.
• Fielding, Karl T., “The Role of Personal Justice in Anarcho-Capitalism”, 2, 3.
• Grinder, Walter E., and John Hagel, III., “Toward a Theory of State Capitalism”, 1, 1.
• Hart, David M., “Gustave de Molinari and the Anti-Statist Liberal Tradition”, 3 parts, 5, 3 to 6, 1.
• Hoppe, Hans-Hermann, “Fallacies of Public Goods Theory and the Production of Security”, 9, 1.
• ——, “Marxist and Austrian Class Analysis”, 9, 2.
• ——, “The Private Production of Defense”, 14, 1.
• Kinsella, N. Stephan, “Punishment and Proportionality”, 12, 1.
• ——, “New Rationalist Directions in Libertarian Rights Theory”, 12, 2.
• ——, “Inalienability and Punishment”, 14, 1.
• Liggio, Leonard P., “Charles Dunoyer and French Classical Liberalism”, 1, 3.
• Mack, Eric, “Voluntaryism: The Political Thought of Auberon Herbert”, 2, 4.
• McElroy, Wendy, “The Culture of Individualist Anarchism in Late 19th-Century America”, 5, 3.
• McGee, Robert W., “Secession Reconsidered”, 11, 1.
• Osterfeld, David, “Internal Inconsistencies in Arguments for Government: Nozick, Rand, Hospers”, 4, 3.
• ——, “Anarchism and the Public Goods Issue: Law, Courts, and the Police”, 9, 1.
• Paul, Jeffrey, “Nozick, Anarchism, and Procedural Rights”, 1, 4.
• Peden, Joseph R., “Property Rights in Celtic Irish Law”, 1, 2.
• Peterson, Steven A., “Moral Development and Critiques of Anarchism”, 8, 2.
• Raico, Ralph, “Classical Liberal Exploitation Theory”, 1, 3.
• Rothbard, Murray N., “Robert Nozick and the Immaculate Conception of the State”, 1, 1. (Dostupno na Katalaksiji)
• ——, “Concepts of the Role of Intellectuals in Social Change Toward Laissez Faire”, 9, 2.
• ——, “Nations by Consent: Decomposing the Nation-State”, 11, 1.
• Sanders, John T., “The Free Market Model versus Government: A Reply to Nozick”, 1, 1.
• Smith, George H., “Justice Entrepreneurship in a Free Market”, 3, 4 (sa komentarima Stivena Stresnika (Steven Strasnick), Roberta Formanija (Robert Formani), Randija Barneta i Smitovim odgovorom u istom broju)
• Sneed, John D., “Order without Law: Where will Anarchists Keep the Madmen?”, 1, 2.
• Stringham, Edward, “Market Chosen Law”, 14, 1.
• Tinsley, Patrick, “Private Police: A Note”, 14,1.
• Watner, Carl, “The Proprietary Theory of Justice in the Libertarian Tradition”, 6, 3-4.